Wat is de timing?
Je kunt evalueren als deel van de beleidsvoorbereiding (ex-ante), tijdens de uitvoering (ex-durante) of na afronding van beleid (ex-post).
Ex-durante evaluaties
Onder ex-ante evaluaties verstaan we onderzoeken en monitors die tijdens de uitvoering van beleid worden uitgevoerd. Dit maakt het mogelijk om beleid bij te sturen op basis van kennis, inzichten en ervaringen tot dan toe. Er zijn verschillende vormen van ex-durante evaluaties te onderscheiden:
Monitoring
Bij monitoring is er sprake van een periodieke of continue meting van een beperkte set indicatoren. Hierdoor kunnen tussentijds accenten worden verlegd. Daarnaast is monitoring een manier om tijdig problemen te identificeren.
Methoden
Bij methoden gericht op het vinden van knelpunten en verbeterpunten wordt tijdens de uitvoering een scan uitgevoerd van het beleid om deze te identificeren.
Onderzoek
Bij tussentijds evaluatieonderzoek is er sprake van een onderzoek naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van lopend beleid. Door terug te kijken (expost) kan toekomstig beleid (ex-ante) substantieel aangepast worden.
Bij ex durante evaluaties worden vragen gesteld als:
- PM
- PM
- PM
1. Effectinventarisatie
De eerste stap in het beoordelen van de te vergelijken beleidsopties is het inventariseren van effecten. Tot welke bedoelde én onbedoelde effecten leiden de verschillende instrumenten? Effectinventarisatie is ook een standaard onderdeel van het Beleidskompas. In het Beleidskompas zijn daarvoor hulpmiddelen te vinden, zoals de Gevolgenscan. Daarnaast biedt het Beleidskompas een overzicht van verplichte toetsen die betrekking hebben op de gevolgen van beleid, zoals bijvoorbeeld de toets op regeldruk en genderneutraliteit.
Je kunt de (mogelijke) effecten van beleidsopties op twee manieren inventariseren. Ten eerste kun je logische aannames maken vanuit de beleidstheorie (zie stap 2). Je kunt daarbij gebruik maken van gedragsinzichten. Aanvullend kun je deze aannames toetsen in de praktijk door middel van een pilot of experiment. Je voert de beleidsoptie dan eerst tijdelijk en/of in het klein uit en doorloopt eerst een cyclus van monitoring en ex post evaluatie voordat je definitief kiest voor invoering.
Knelpunten en verbeterpunten
Er zijn ex-durante methoden die zijn gericht op het vinden van knelpunten en vertrekpunten in het beleid. Voorbeelden hiervan zijn de invoeringstoets en de publieke waarde scan. De invoeringstoets is een lichte toets van de werking van nieuwe wet- en regelgeving in de praktijk, met bijzondere aandacht voor de doelgroep en de uitvoering. Deze toets wordt uitgevoerd op het vroegst mogelijke moment waarop iets nuttigs gezegd kan worden over de werking van regelgeving in de praktijk. Aan de hand hiervan kan beleid worden bijgestuurd.
De PWS richt zich op de vraag of de overheid er alles aan doet om de kans op doeltreffend en doelmatig beleid zo groot mogelijk te maken. Een PWS geeft beleidsmakers inzicht in het verbeterpotentieel binnen bestaande beleidsmatige en budgettaire kaders van een aangewezen beleidsthema.
De onderstaand link bevat meer informatie over de invoertingstoets en de PWS.
Tussentijdse evaluatiestudies en lerend evalueren
Het is ook mogelijk om een tussentijdse evaluatie uit te voeren van de doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid. De evaluatiemethoden die gebruikt worden voor deze methoden zijn hetzelfde als voor de ex-post evaluaties. Zie de pagina voor ex-post evaluaties voor meer informatie.
Een vorm van ex-ante evaluaties studie die voornamelijk ex-durante wordt toegepast is lerend evalueren. Lerend evalueren is een geschikte methode om kennis te genereren over welke beleidsinstrumenten wanneer (= waar en onder welke omstandigheden) werken. Het maakt idealiter gezamenlijk leren over beleid mogelijk. Bij lerend evalueren wordt niet alleen ex ante of ex post geëvalueerd, maar zijn het beleid en de evaluatie als het ware met elkaar verbonden. Lerend evalueren wordt dan ook vooral ex durante gebruikt. Beleid kan hierdoor gaandeweg steeds worden bijgestuurd en worden verbeterd. Met lerend evalueren komen evalueren, leren en beleid maken samen: tijdens de beleidsontwikkeling en/of -uitvoering werken evaluatoren en beleidsbetrokkenen samen om met het evaluatieonderzoek bruikbare en betekenisvolle inzichten aan te dragen voor het lopende beleidsproces.
De onderstaand link bevat meer informatie over lerend evalueren.